Από το «Μαμά, Μπαμπάς και Παιδιά»
Καταναλώνοντας υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα, θυσιάζουμε την υγεία στο βωμό της ευκολίας και της γεύσης
Πόσες φορές δεν έχουμε ενδώσει στην «εξυπηρέτηση» και τη γευστική ικανοποίηση του έτοιμου φαγητού; Σε σακουλάκια ή κονσέρβες, κατεψυγμένο, προψημένο, κρύο ή ζεστό, το έτοιμο κατεργασμένο φαγητό αποτελεί συχνά επιλογή, όταν ο χρόνος δεν επαρκεί ή του σπιτιού φαντάζει «ταπεινό». Μπισκότα, πίτσες, πίτες, αλλαντικά και άλλα κατεργασμένα κρέατα, ζύμες, γλυκά, σνακ, παγωτά, τσιπς, έτοιμα γεύματα, κυκλοφορούν ως υποκατάστατα του σπιτικού φαγητού, που ετοιμάζεται από απλούστερες αλλά και αυθεντικότερες πρώτες ύλες.
Ωστόσο, είναι τελικά ευεργετικό να ακολουθούμε αυτό που εξυπηρετεί ή αρέσει; Μήπως τελικά λειτουργεί ως παγίδα υγείας και ζωής; Και ο λόγος είναι για τα δημοφιλή έτοιμα τρόφιμα που έχουν όλο και μεγαλύτερη κατανάλωση, τα λεγόμενα υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα.
Τι είναι τα υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα;
Το 2010, ο Βραζιλιάνος επιδημιολόγος Dr Carlos Monteiro, επιστημονικός συντονιστής του Ερευνητικού Κέντρου Διατροφικής Επιδημιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Σάο Πάολο στη Βραζιλία, κέρδισε την παγκόσμια αναγνώριση με την εισαγωγή της έννοιας των υπερεπεξεργασμένων τροφίμων και τη δημιουργία του NOVA, ενός συστήματος ταξινόμησης τροφίμων. Οι πρωτοβουλίες του έφεραν σημαντικές αλλαγές στις αντιλήψεις για τη διατροφή και τη δημόσια υγεία, ενώ προκάλεσαν και σημαντική δυσφορία στη βιομηχανία τροφίμων.(1)
Η ταξινόμηση NOVA, κατηγοριοποιεί τα τρόφιμα ανάλογα με το βαθμό επεξεργασίας τους. Μία κατηγορία περιλαμβάνει τα μή επεξεργασμένα ή ελάχιστα επεξεργασμένα τρόφιμα, όπως π.χ τα φρέσκα συσκευασμένα φασολάκια και το παστεριωμένο γάλα, άλλη τις επεξεργασμένες μαγειρικές πρώτες ύλες, όπως το βούτυρο, ελαιόλαδο, αλεύρι και ζάχαρη. Υπάρχουν ακόμη τα απλά επεξεργασμένα τρόφιμα όπως κονσερβοποιημένα δημητριακά και λαχανικά, μαρμελάδες και πελτές ντομάτας και τέλος διατίθενται και τα υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα, τα οποία είναι προϊόντα της επιθετικής και πολύπλοκης κατεργασία μη επεξεργασμένων τροφίμων και εδώ ανήκουν π.χ τα αναψυκτικά, τα μπισκότα και οι κατεψυγμένες πίτσες.
«Τα υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα δημιουργήθηκαν για να αντικαταστήσουν τα φρέσκα γεύματα, χωρίς όμως να εξασφαλίζουν την απαραίτητη αναλογία θρεπτικών συστατικών, ούτε βελτιώνοντας τις γευστικές ιδιότητες. Για να επιτύχουν την γευστική αποδοχή, τη μακροχρόνια συντήρηση και την επιθυμητή υφή, υφίστανται μια σειρά βιομηχανικών διεργασιών. Τα τρόφιμα υδρολύονται, υδρογονώνονται, διηθούνται και τελειοποιούνται με βιομηχανικές μεθόδους. Για να γίνουν εύγευστα και ανθεκτικά στο χρόνο χρησιμοποιούνται βελτιωτικά και πρόσθετα, όπως αρώματα, γαλακτωματοποιητές, χρωστικές ουσίες και αρωματικές ύλες. Όλες αυτές οι διαδικασίες δικαιολογούν τον τίτλο «υπέρεπεξεργασμένα» και έχουν συνέπεια τα άσχημα αποτελέσματα στην ποιότητα και την υγεία των καταναλωτών», καταλήγει ο ερευνητής Monteiro.
Τα υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα δηλητηριάζουν
Τα συμπεράσματά του Monteiro, εναρμονίζονται με συστηματική ανασκόπηση (2) του Φεβρουαρίου του 2024, που διεξήχθη από ειδικούς ιδρυμάτων όπως το Johns Hopkins Bloomberg School of Public Health στη Βαλτιμόρη και το University of Sydney στο Σίδνεϊ της Αυστραλίας. Η έρευνα ανέλυσε δεδομένα από περισσότερους από 9 εκ. συμμετέχοντες και βρήκε άμεσες συσχετίσεις μεταξύ της έκθεσης σε υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα και 32 παραμέτρους υγείας, που καλύπτουν τη θνησιμότητα, τον καρκίνο, και ζητήματα σχετικά με την ψυχική, αναπνευστική, καρδιαγγειακή, γαστρεντερική και μεταβολική υγεία.
Ειδικότερα, η συχνή κατανάλωση υπερπεξεργασμένων τροφίμων φαίνεται να οδηγεί σε αυξημένη θνητότητα από όλα τα νοσήματα. Και επιπλέον σε αυξημένη νοσηρότητα από πλήθος σοβαρών νοσημάτων όπως, καρδιαγγειακά νοσήματα, υπέρταση, διαβήτη τύπου II, παχυσαρκία, μεταβολικό σύνδρομο, υπερλιπιδαιμία, υπεργλυκαιμία, μή αλκοολική λιπώδη νόσο του ήπατος, άγχος, κατάθλιψη, διαταραχές του ύπνου, νόσο του Crohn, άσθμα, αλλεργικές αντιδράσεις, ενώ υπάρχουν υπόνοιες για αύξηση όλων των μορφών καρκίνου, ιδιαίτερα του παχέως εντέρου, αλλά και των όγκων του κεντρικού νευρικού συστήματος.
Τα υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα- σύμφωνα με άλλη μελέτη του Monteiro-, παρέχουν επί του παρόντος, σχεδόν ή και περισσότερες από τις μισές θερμίδες στη διατροφή των ανεπτυγμένων χωρών όπως στο Καναδά, τις Ηνωμένες Πολιτείες και το Ηνωμένο Βασίλειο. Σε χώρες μεσαίου εισοδήματος, η κατανάλωση είναι επίσης σημαντική, σε μικρότερες, αλλά αυξανόμενες, αναλογίες (π.χ. σχεδόν το 20% των θερμίδων στη Βραζιλία). Τα δεδομένα από 93 χώρες σχετικά με την κατανάλωση και τις πωλήσεις υπερεπεξεργασμένων τροφίμων μεταξύ 2007 και 2022 ανέδειξαν μια σταθερή αύξηση στην κατανάλωση αυτών των προϊόντων, ειδικά στις χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος. (1)
Όσοι ακολουθούν δίαιτες πλούσιες σε υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα καταναλώνουν πολύ περισσότερες θερμίδες, που συχνά ξεπερνούν τις 5000 την ημέρα, με αποτέλεσμα την αύξηση βάρους. Η έντονη γεύση και η υψηλή θερμιδική πυκνότητα αυτών των τροφίμων είναι οι κύριοι παράγοντες που συμβάλλουν στην υπερβολική κατανάλωση. Ένα άλλο σημείο που επισημαίνεται είναι η διατροφική ποιότητα αυτών των τροφίμων η οποία είναι υποβαθμισμένη λόγω της υπερεπεξεργασίας τους. Η κατεργασία μειώνει την περιεκτικότητα στα ευεργετικά φυτοχημικά, όπως τα φλαβονοειδή, τις βιταμίνες κ.α. Αυτά τα χαρακτηριστικά των τροφίμων είναι «η συνταγή για τις ασθένειες» που προκαλούν. Η επεξεργασία επίσης «δημιουργεί χημικούς ρύπους, όπως το ακρυλαμίδιο και η δισφαινόλη, που έχουν αποδεδειγμένα επιβλαβείς επιπτώσεις στην υγεία», σύμφωνα με τον ερευνητή.
Άλλο πρόβλημα των υπερεπεξεργασμένων τροφίμων είναι εκείνο της εξάρτησης. Περίπου το 14% των ενηλίκων και το 12% των παιδιών στις Ηνωμένες Πολιτείες εμφανίζουν σημάδια εθισμού και εξάρτησης από αυτές τις τροφές. Είναι πολύ πιθανό ότι ο εθισμός προκαλείται μέσα από διαδικασίες απελευθέρωσης ντοπαμίνης από τον εγκέφαλο, όπως συμβαίνει και με τις παράνομες «ουσίες» και αυτή η υπόθεση βρίσκεται ήδη υπό εξέταση. Ο εθισμός μπορεί να ενισχυθεί και από το επιθετικό μάρκετινγκ στα προϊόντα.
Αντιμετωπίζοντας την υπερκατανάλωση κατεργασμένων τροφίμων
Σύμφωνα με τους ειδικούς, η καταπολέμηση της χρήσης υπερεπεξεργασμένων τροφίμων απαιτεί μια πολύπλευρη και σθεναρή προσέγγιση, ανάλογη με τις στρατηγικές που χρησιμοποιούνται κατά του καπνίσματος. Απαιτούνται εκστρατείες για τη δημόσια υγεία που προειδοποιούν τους καταναλωτές για τους κινδύνους αυτών των τροφίμων και προβάλλουν την αξία της τροφής από ακατέργαστες -κατά το δυνατόν- πρώτες ύλες. Αυτές οι εκστρατείες θα περιλαμβάνουν ορατές προειδοποιήσεις στη συσκευασία, τονίζοντας τους κινδύνους για την υγεία που συνδέονται με την κατανάλωση.
Επιπλέον, βοηθά η απαγόρευση ή ο αυστηρός περιορισμός της διαφήμισης υπερεπεξεργασμένων τροφίμων και η υιοθέτηση πολιτικών για την εξάλειψη της πώλησης τέτοιων προϊόντων σε σχολεία και εγκαταστάσεις υγειονομικής περίθαλψης. Ένα άλλο μέτρο που προτείνεται είναι η επιβολή σημαντικής φορολογίας σε αυτά, και χρήση των εσόδων που δημιουργούνται για την επιδότηση των φρέσκων και ελάχιστα επεξεργασμένων τροφίμων.
Οι ερευνητές πιστεύουν ότι η βιομηχανία είναι απίθανο να εγκαταλείψει προϊόντα που έχουν υψηλή κατανάλωση και αποφέρουν κέρδη, τουλάχιστον άμεσα. Η βιομηχανία δεν δέχεται την έννοια των υπερεπεξεργασμένων τροφίμων και αμφισβητεί την κριτική παρά τις εμφανείς επιπτώσεις στη δημόσια υγεία και την πανδημία της παχυσαρκίας και του σακχαρώδους διαβήτη. Ωστόσο, θεωρείται βέβαιο πως αργά ή γρήγορα, οι εμφανείς συνέπειες θα οδηγήσουν στην υιοθέτηση περιοριστικών πρακτικών εκ μέρους τόσο της πολιτείας όσο και της βιομηχανίας.
Παρόλα αυτά, η τελική ευθύνη για το φαγητό ανήκει στην οικογένεια
Η προετοιμασία του φαγητού στο σπίτι, από -κατά το δυνατόν- ακατέργαστες και απλές πρώτες ύλες και η συνειδητή κατανάλωση των σπιτικών προϊόντων αξίζει να γίνουν προτεραιότητα και συνειδητός αγώνας από όλους μας.
Παραπομπές:
- https://www.medscape.com/viewarticle/what-ultraprocessed-food-and-what-are-its-effects-2024a1000cjf
- https://www.bmj.com/content/384/bmj-2023-077310