Η επιδημία της μοναξιάς

Ας ανατρέξουμε στις ρίζες μας και ας οικοδομήσουμε τις οικογενειακές μας σχέσεις, την χριστιανική πίστη και τις φιλίες που χάσαμε.

Από «Μαμά Μπαμπάς και Παιδιά»

Πρόσφατα ο Γενικός χειρουργός των ΗΠΑ έδωσε στη δημοσιότητα έκθεση σχετικά με το σοβαρό πρόβλημα της μοναξιάς και τις επιπτώσεις της στη δημόσια υγεία.⁽¹⁾

Δεν μας είναι άγνωστη η μοναξιά. Είναι απελπιστικά συχνή. Παραλύει την ύπαρξη και αχρηστεύει κάθε ικμάδα στον άνθρωπο. Συνοδεύεται από την αίσθηση της εγκατάλειψης και δεν αφήνει να ανθίσει η χαρά της ζωής. Η λύπη μοιρασμένη γίνεται μισή και η χαρά διπλάσια. Πώς όμως θα συμβεί αυτό όταν αισθάνεσαι ή είσαι μόνος;

Άνθρωποι που φτάνουν να μιλούν με τον εαυτό τους. Να γράφουν σε ανύπαρκτους παραλήπτες. Βάζουν φωτογραφίες ή τη τηλεόραση για να αισθάνονται κάποια ανθρώπινη παρουσία. Τηλεφωνούν να ακούσουν μια φωνή χωρίς στη πραγματικότητα να έχουν κάτι να πουν. Παίρνουν ουσίες, καπνίζουν, πίνουν, φυτοζωούν απελπισμένοι. Δεν είναι αναγκαστικά φτωχοί, ανάπηροι, ή από κάποια ευπαθή ομάδα. Απλά δεν έχουν ανθρώπους δικούς τους για να ανοίξουν και να γεμίσουν τη ψυχή τους.

Για τη Ελλάδα δεν έχουμε καταγεγραμμένα στοιχεία παρά το ότι το πρόβλημα είναι υπαρκτό. Στις ΗΠΑ,⁽¹⁾ ένα στα δύο άτομα ακόμη και πριν την απομόνωση του Covid-19 αισθανόταν μοναξιά και απομόνωση. Τα πράγματα επιδεινώθηκαν ακόμη περισσότερο με τα μέτρα του κορονοϊού. Αλλά γιατί είναι πρόβλημα η μοναξιά και η απομόνωση; Γιατί είναι κάτι παραπάνω από ένα κακό συναίσθημα. Βασανίζει τον άνθρωπο, επιβαρύνει την δημόσια υγεία και διασπά το κοινωνικό ιστό. Συνδέεται με τον ψυχικό πόνο, αλλά συγχρόνως δημιουργεί και σωματικό . Αυξάνει τον κίνδυνο καρδιαγγειακής νόσου, άνοιας, εγκεφαλικών επεισοδίων κατάθλιψης, άγχους και προκαλεί πρόωρο θάνατο. Έχει βρεθεί πως ο αντίκτυπος της μοναξιάς και της κοινωνικής απομόνωσης στη θνησιμότητα είναι παρόμοιος με αυτόν που προκαλείται από το κάπνισμα έως και 15 τσιγάρων την ημέρα και ακόμη μεγαλύτερος από εκείνον που σχετίζεται με την παχυσαρκία και τη σωματική αδράνεια.

Η μοναξιά έχει βλαπτικές συνέπειες και στη κοινωνία η οποία στερείται ενότητας και σύνδεσης. Αυτό γίνεται αισθητό στη λειτουργία των σχολείων, στους χώρους εργασίας, σε χώρους κοινής δράσης, όπου οι επιδόσεις, η παραγωγικότητα και η αφοσίωση των ανθρώπων στο έργο τους μειώνονται. Οι πολίτες που βιώνουν την αίσθηση της ατομικής απομόνωσης και απομάκρυνσης δεν μπορεί να λειτουργήσουν ενωμένοι ώς μέλη του ίδιου κράτους, ως σύνολο, ως κοινωνία αλλά δρουν ως μεμονωμένες οντότητες που διακατέχονται από θυμό, άγχος και αρρώστιες.

Ατομικό, δημόσιο, αλλά και εθνικό λοιπόν το πρόβλημα…

Στην ανωτέρω έκθεση και ενώ ο γενικός χειρουργός αναγνωρίζει την ύπαρξη και περιγράφει τις συνέπειες της μοναξιάς, δυσκολεύεται να δώσει αποδοτική λύση. Πιστεύει πως η είναι ζήτημα επανασχεδιασμού των πολιτικών, των δομών, των κοινοτικών προγραμμάτων ώστε να υπάρξει αποτελεσματικότερη ανάπτυξη σχέσεων. Καλεί να βοηθήσουν τα άτομα, οι οικογένειες, τα σχολεία, οι μονάδες εργασίας, τα συστήματα ιδιωτικής και δημόσιας υγείας, οι εταιρείες τεχνολογίας, κυβερνήσεις, θρησκευτικές οργανώσεις και κοινότητες. Να εργαστούν μαζί για να λυθεί το πρόβλημα, ώστε να αποκατασταθεί ο κοινωνικός ιστός, δηλώνοντας πως «το μέλλον εξαρτάται από αυτό που κάνουμε σήμερα».

Ζητεί λοιπόν από τα άτομα μιας κοινωνίας που νοσεί να δραστηριοποιηθούν, για να λύσουν ένα πρόβλημα από το οποίο είτε πάσχουν είτε το δημιούργησαν. Ας θυμηθούμε πως ένα στα δύο άτομα πάσχει. Από ποια άτομα αναμένει λοιπόν να εργαστούν; Από τα μέλη των προβληματικών οικογενειών, από αυτά που κάνουν χρήση ουσιών, που δεν ξέρουν τί φύλο είναι, που αλλάζουν συντρόφους και σκοτώνουν τα παιδιά τους; Αυτά που λάτρεψαν το χρήμα, που αρνούνται το Θεό και ζουν για τα δικαιώματά τους; Ή από αυτά που είναι παγιδευμένα στην απελπισία τους; Καθώς έζησαν στη ζωή τους την άδικη καταστροφή ό,τι ωραίου και παραδοσιακού αλλά φιμώθηκαν ως «ρατσιστές»; Ποιοι λοιπόν θα βοηθήσουν; Και σε ποιες αρχές θα βασιστεί η προσπάθεια ; Στο ατομικό συμφέρον; Στη ελευθερία των επιλογών; Στην αναπαραγωγική υγεία; Στο χρήμα και τη διασημότητα; Στα άθεα πτυχία; Γιατί προφανώς ένα κοσμικό κράτος αυτές καλλιεργεί ως αξίες ζωής.

Οι παραδοσιακοί ειδικοί, ⁽²⁾ περιγράφουν πως το πρόβλημα της μοναξιάς στη σύγχρονη κοινωνία οφείλεται στην αποδόμηση τριών πραγμάτων: της οικογένεια, της χριστιανικής πίστης και της αληθινής φιλίας. Είναι φανερό πως η οικογένεια δοκιμάζεται, πως η χριστιανική μας πίστη έγινε "φολκλορικό στοιχείο" και οι εικονικές φιλίες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έχουν αντικαταστήσει τις φιλίες στην πραγματική ζωή. Δεν αποτελεί έκπληξη ότι επήλθε η αποσύνδεση και η αποξένωση. Όσοι είχαν την ευκαιρία να αισθανθούν τη ζωντάνια και τη παρηγοριά που δίνουν οι τρείς ανωτέρω πυλώνες, τους προτείνουν ως τις μόνες λύσεις για το πρόβλημα της μοναξιάς.

Η έκθεση του Γενικού Χειρουργού δυστυχώς παραλείπει οποιαδήποτε αναφορά στην παραδοσιακή οικογένεια ως μέρος της λύσης στην επιδημία μοναξιάς. Και όμως, οι σύζυγοι, οι γονείς τους, τα αδέρφια και τα παιδιά προσφέρουν πολύτιμη στήριξη και άνευ όρων αγάπη. Η ενωμένη οικογένεια προσφέρει πολύπλευρη φροντίδα που είναι αδύνατο να δοθεί από το κράτος πρόνοιας. Ανθρώπινη συντροφιά, καθαρό σπίτι και φαγητό, ψυχολογική υποστήριξη, συμπαράσταση στις αρρώστιες, οικονομική συνδρομή, φροντίδα των παιδιών και των γερόντων, συνδρομή σε έκτακτες και τακτικές ανάγκες. Σήμερα η τάση των νέων είναι να απομακρύνονται από τις οικογένειές τους για να εργαστούν ή/και να ζήσουν σε άλλα μέρη, με συνέπεια τη διάσπαση του συστήματος υποστήριξης της οικογένειας. Όλο και περισσότεροι νέοι μεγαλώνουν τα παιδιά τους μακριά από γονείς και παππούδες, αναγκασμένοι να αφήνουν τα βρέφη και τα νήπια τους στη φροντίδα των νταντάδων ή του παιδικού σταθμού. Οι ηλικιωμένοι αφήνονται σε οίκους υποβοηθούμενης διαβίωσης και ευγηρίας μιας και τα παιδιά τους έχουν απομακρυνθεί και δεν μπορούν να τους φροντίσουν. Πέρασαν οι εποχές που τρεις ή περισσότερες γενιές ζούσαν μαζί στο ίδιο σπίτι, φροντίζοντας όλες η μια την άλλη. Έχουμε αναθέσει σε εξωτερικούς βοηθούς τη φροντίδα των γονιών και των παιδιών μας, στερώντας τους την ευκαιρία να εμπλουτίσουν ο ένας τη ζωή του άλλου.

Η Ορθόδοξη θρησκευτική μας πίστη ήταν κάποτε το θεμέλιο της κοινωνίας μας. Οι κοινότητες οργανώνονταν γύρω από την εκκλησία, ενώ ο καθημερινός αγώνας, ο κοινός πνευματικός πατέρας, οι ακολουθίες και οι εορτασμοί, δημιουργούσαν ενότητα και αίσθηση καταφυγής. Η καθημερινότητα διαποτίζονταν πνευματικά και αποκτούσε νόημα. Σήμερα λείπει η πνευματική θεώρηση της ζωής από το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας και ο «άλλος» δεν είναι πια ο αγαπημένος αδελφός μας. Είναι εμπόδιο, ανταγωνιστής, τα συναισθήματά του λίγη αξία έχουν. Η απώλεια της πίστης έχει στερήσει την κοινωνία από το μόνο ασφαλές και θαυματουργό καταφύγιο στις καταιγίδες της ζωής. Όταν η πίστη πεθαίνει, ποιος ορίζει τους κανόνες της ζωής; Για ποιο λόγο ζούμε; Πού έχουμε να καταφύγουμε όταν έχουν κλείσει όλες οι ανθρώπινες πόρτες; Τί σημαίνει «πλησίον» και αγάπη προς εκείνον; Τι απομένει για να μας ενώσει; Δεν αποτελεί έκπληξη η μοναξιά και η αποξένωση.

Η εισβολή του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης οδήγησε στην κατάρρευση των πραγματικών, ουσιαστικών φιλιών. Νομίζουμε πως τώρα οι φίλοι μας είναι πιο κοντά από ποτέ αφού έχουμε άμεση πρόσβαση στα νέα τους. Με το πάτημα ενός κουμπιού, μαθαίνουμε πράγματα που παλιά τα γνωρίζαμε μόνο μιλώντας μαζί τους. Αλλά κοντά στους φίλους δεν μας κρατά η πληροφόρηση αλλά η επικοινωνία. Η ετοιμασία της συνάντησης, το κέρασμα, όλα ψυχαγωγούν μαζί με τη προσωπική επικοινωνία. Και οι αληθινοί φίλοι έχουν τη διάθεση να δώσουν από το χρόνο και τις δυνάμεις τους για χάρη του άλλου. Ο άνθρωπος που γίνεται αποδέκτης της φιλίας αισθάνεται πως έχει αξία. Πόσοι από τους ανθρώπους που ακολουθούμε στο διαδίκτυο μπορούν πραγματικά να γεμίσουν το κενό της αγάπης και της επικοινωνίας και θεωρούνται αληθινοί μας φίλοι;

Η πανδημία βοήθησε ίσως κάπου, αλλά μάλλον πλήγωσε όσον αφορά τη μοναξιά. Τα παιδιά, ιδιαίτερα τα μικρά, ήταν χαρούμενα καθώς ένιωθαν τους γονείς τους στο σπίτι. Και οι γονείς ήταν χαρούμενοι επειδή περνούσαν περισσότερο χρόνο με την οικογένεια. Αλλά καθώς ο χρόνος στο σπίτι με την οικογένεια μεγάλωνε, ο χρόνος για τον εκκλησιασμό, η πνευματική επικοινωνία, η συνάντηση φίλων από τη δουλειά και το σχολείο μειώθηκαν. Οι οικογένειες δεν είχαν πρόσβαση στους οίκους ευγηρίας, στα συγγενικά σπίτια, στους ασθενείς και ετοιμοθάνατους στα Νοσοκομεία. Ο φόβος κράτησε οικογένειες και φίλους χώρια, εγκαταλείποντας πολλούς στην απομόνωση, την αποξένωση και κατάθλιψη.

Η μοναξιά εν τέλει είναι το τίμημα του άθεου και εγωκεντρικού πολιτισμού μας. Είναι συνέπεια της ρήξης των οικογενειακών δεσμών, της άρνησης της χριστιανικής πίστης, της καταστροφής της αδελφοσύνης και της φιλίας. Η τεχνολογία υποσχέθηκε να μας φέρει πιο κοντά, αλλά μας απομάκρυνε. Η οικονομική ευμάρεια και τα πολιτικοοικονομικά συστήματα υποσχέθηκαν την ευτυχία αλλά είπαν ψέματα. Η αθεΐα υποσχέθηκε ελευθερία αλλά υποδούλωσε στην απελπισία και τους καρπούς της αποστασίας.

Για να αντιμετωπιστεί η επιδημία της μοναξιάς, να αποκατασταθεί η υγεία και η κοινωνική συνοχή, για να ζήσουμε ανθρώπινα ξανά, ας εμπνευσθούμε από τα υγιή στοιχεία του παρελθόντος και ας αγωνιστούμε να ανακτήσουμε τη χριστιανική μας πίστη, τις οικογενειακές μας σχέσεις και τις φιλίες που χάσαμε!

Πηγές:

1. http://www.hhs.gov/sites/default/files/surgeon-general-social-connection-advisory.pdf
2. https://ifstudies.org/blog/solving-the-loneliness-epidemic-requires-family-faith-and-friendship

__________________

Παραπομπές:

1. http://www.hhs.gov/sites/default/files/surgeon-general-social-connection-advisory.pdf
2. http://ifstudies.org/blog/why-are-we-ignoring-family-as-a-solution-to-loneliness